UYUZ (SCABİES) TANI ve YÖNETİM

3 Kas 2022
5 dakikada okunur

Güncelleme tarihi: 3 Ara 2022

Bu aralar ASM, poliklinik ve acil servislere başvurularda sık karşılaştığınızı düşündüğüm bu hastalıkla ilgili bir yazı düzenlemeyi düşündüm. Kısa ve net bilgiler vermek istedim.

Bu yazı sonrası uyuzla ilgili çoğu bilginin netleşeceğini düşünüyorum. Daha detay isteyenler yazının sonundaki kaynaklara göz atabilirler. Alttaki ders videosunda hocamız da gayet anlaşılır anlatmış. Faydalı olması dileği ile..

Öncelikle etken bir akar (parazit) arkadaşlar, cildin en üst tabakasına (en serin tabakası-str. korneuma) tünel açarak yerleşiyor. Yerleştiği gibi hemen klinik vermiyor yaklaşık 3-6 hafta sonra vücudun verdiği inflamasyon yanında tepki ile birlikte kaşıntı başlıyor. Bu bilgide önemli nokta 3-6 hafta öncesindeki hikaye uyuz açısından akla getirilmeli (bir yere seyahat, temas olabilecek bir hikaye) .Bu bilgilerin patofizyolojik ve klinik önemi şu, sistemik tedavi ile (damarlanma yapısının olmadığı bu tabakaya yerleşen parazite) çok etkimiz yok. Derin yerleşimli olmadığından oral-parenteral tedavi sadece vücudun verdiği reaksiyon olan kaşıntı açısından fayda edebilir. O yüzden tedavi çoğunlukla lokal. En serin tabakada bulunmasının klinikteki karşılığı gece yatağa girildiğinde veya sıcak bir duş alındığında bu akar-parazit rahatsız olduğundan hareketine ve irritasyonuna bağlı olarak kaşınma şikayeti artar (sorgulamalı). O yüzden patofizyolojide bu bilgiler anamnez ve klinikte tanı-tedavi mantalitesini bilmeniz açısından önemli. Bir diğer önemli nokta eşyaların 3 gün ağzı kapalı bir yerde tutulmasının mantığı; dış ortamda akar 3 gün yaşayabilmesinden kaynaklıdır.

Birkaç Püf Nokta:

*Erişkinlerin %85’inde el ve bileklerde lezyon bulunur (parmak araları ve elin serçe parmak hizası -lateral kenarı (ulnar yan kenarını), bilek iç yüzünü sever). Bu alanlar kontrol edilmelidir. Diğer önemli tutulan yerler *Hastalık deride simetrik bir yerleşim gösterir. Derideki bu yerleşim teşhis açısından önemlidir. Lokalizasyon bölgelerini şöyle sıralayabiliriz: el parmak araları, el bileği, dirsek, koltuk altı ön duvarı, bel kuşak bölgesi, kalça, diz, iç ve dış bilek alanları, kadınlarda meme başı ve çevresi, erkeklerde penis özel yerleşim bölgelerindendir. Çocuklarda bunlara ilave olarak yüz, el içi ve ayak tabanlarında da yerleşebilir.

*Erişkin kişilerde sırtın üst bölümü, boyun, yüz, kafa derisi, avuç içi ve ayak tabanı gibi bölgelerde lezyon hemen hemen hiç görülmemektedir.

*Uyuz esnasında sekonder değişiklikler ise sıklıkla primer belirtilerin klinik görünümünün kaşıntıya bağlı değişmesi sonucu olmaktadır. Ekzematizasyon, krutlanma gelişmektedir. Bu hastalarda folikulit, fronkul, lenfanjit, sellulit olabilmektedir (sekonder enfeksiyon açısından dikkatli olmalı!)

*Ortalama 3 gün canlı kalabiliyor ancak 7 güne uzayabilir. Tedavinin 7-10 gün sonra tekrarının nedeni canlı kalanların tedavisi açısından.

*Bulaş 15-20 dakika temas yeterli.

*Tedavide tüm aile bireyleri mutlaka incelenmelidir. Lokal tedavi öncesi banyo yapılması önemli. Banyoda Kükürtlü sabun kullanılması faydalı olur.

*Erişkinlerde olduğu gibi bebeklerin tırnak altı deriside etkilenebilir ve tedavi sırasında gözden kaçan akarların buraya yerleşebileceği bildirilmektedir (püf nokta).

*Tedaviden önce hastanın sıcak su ile banyo yapmasının, tünellerin açılması için keselenmesinin yararlı olacağını düşünenlerin yanısıra, gerekli olmadığını düşününler de bulunmaktadır.

*Eller, infestasyonun en sık olduğu yerler olduğu için tedavi sırasında, ellerin her yıkamadan sonra tekrar ilaçlanması önerilmektedir.

Tedavide kullanılan İlaçlar:

**Kükürt; ucuz, etkili ve kolay tatbik edilebilen kükürt günümüzde de kullanılan en eski uyuz ilacı olarak bildirilmektedir. Kükürt kremi erişkinlerde %10, yeni doğanda %2.5 oranında kullanılmaktadır. 2-3 gün süreyle bütün vücuda ovularak sürülmekte ve uzun süre, yüksek konsantrasyonlarda kullanıldığında cildi tahriş edebildiği bildirilmektedir. Kükürtün yıkanabilir bir baz içinde veya vazelin içinde 3 gün boyunca geceleri kullanılması önerilmektedir. Kükürtün kötü kokusu hastaları rahatsız etmektedir. Etkinliği ve toksisitesi hakkında kontrollü bir çalışma bulunmamaktadır. Günümüzde sıklıkla bebek, hamile ve emzikli kadınlarda %6’lık sülfür kremi tavsiye edilmektedir. Toksisitesi nedeniyle yeni doğanda ölümcül olabildiği bildirilmektedir.

**Benzil benzoat; sentetik olarak üretilmesine rağmen eskiden bir skabisit olarak kullanılmakta olup, Peru balzamında doğal olarak bulunmaktadır. %20-30’ luk emülsiyon veya losyon olarak hazırlanmaktadır. 3 gece arka arkaya veya gün aşırı toplam 3 kez deriye uygulanmaktadır. Deriyi ve gözü irrite edebilmektedir. Diğer alternatif skabisitler gibi, etkinliği veya toksisitesi ile ilgili veya hamilelikteki güvenilirliği ile ilgili araştırmalar bulunmamaktadır. İlaç 24 saatlik dönemlerde ya da her uygulama arasında 1 hafta olacak şekilde 2 veya 3 kez uygulanabilmektedir.

**Permethrin; uyuz tedavisinde bugün birinci derecede seçilen ilaç olup, toksik etkisi azdır ve iyi tolere edilmektedir. %5’ lik kremi ile 8-10 saatlik tek uygulamanın yeterli olduğu bilinmektedir. Permethrin ile tedaviden sonra allerjik veya belirgin bir yan etkinin görülmediği, ancak birkaç kişide hassas bölgelere veya hafif yaralı bereli bölgelere kremin uygulanmasıyla orta şiddette ve geçici iğnelenme ve yanma hissi görülmüş, bazı hastalarda da tedaviden sonra 2 aya kadar kaşıntının devam ettiği bildirilmiştir. 2 aylıktan 101 yaşına kadar olan 1500 hasta üzerinde %5 permethrin krem denenmiş, herhangi bir yakınma veya beklenmeyen bir etkinin görülmediği belirtilmiştir.

Lokal Tedavi :

1-Permetrin %5 (Zalvor, Kwellada, Nix)

Ø 8-12 saat vücutta kalmalı

Ø Gebelikte 8 saat bekletilmeli (bebek, hamile ve emzikli kadınlarda %6’ lık sülfür kremi tavsiye edilmektedir.)

Uygulama : 30 mL yeterli, İlaç, akşam bir duştan sonra baş hariç bütün vücuda kaşınmayan yerler dahil uygulanır, çıkarılan giysiler tekrar giyilir, 7-8 saat sonra yeniden duş alınır. Yeni giysiler giyilir. Çamaşır ve eşya dezenfeksiyonu yapılır. İki aylıktan küçük bebeklerde ve gebelerde kullanılmamalıdır.

2-Benzyl Benzoat %25 (Scabin, Benzogale)

Ø Deride bekletilme süresi 24 saat (1 hafta sonra tekrar)

3-Gamma benzen Hexachlorid %1 (piyasada yok)

4-Wilkinson Pomad (kükürt ve katran içerir)

Ø Toksisitesi olmadığından bebeklerde ve gebelerde tercih edilir. Kokusu ve kirliliği istenmeyen tarafıdır. Kese yapıldıktan sonra ovalanarak banyo yapılmadan 3 gece üst üste uygulanır. Dördünce gece banyo yapılır, eşyalar dezenfekte edilir.

5-İvermektin %1 (lokal+sistemik) -dirençli vakalarda : 2 saat sonra banyo, 1 hafta sonra tekrar (dermatoloji tarafından verilmeli!)

*Bebeklerde 2ay-2 yaş kükürt ön planda kullanılmalı, 2 saat kadar bekletilerek permetrin de bekletilebilir.

6-Majistral İlaç

Rx/

Ø Soufre presipite 10 gr

Ø Vazelin pür 90 gr

Ø Vazelin ve Souphre presipitat (çöktürülmüş sülfür). 3 gün boyunca, tüm vücuda her uygulamada 24 saat kalacak şekilde tedavi 4.gün yıkanma.

Ø Kükürtlü sabun ile aralıklı yıkanma

Rx/ 2 yaş üzeri kullanılabilecek diğer formül (kokusu kötü)

Ø Hulile de code 30 gr

Ø Soufre presipite 60 gr

Ø Lanolin 90 gr

Ø Vazelin 120 gr 2×1 3 gün, 4.gün banyo

2yaş altı:

Rx/

Ø Talc 7 gr

Ø Baume de peru 7 gr

Ø Lanolin 35 gr

Ø Vazelin 35 gr

**Uyuzda tedavi sırasında kaşıntı çok şiddetli ise hastaya oral antihistaminikler yararlı olabilmekte, bu tedaviye kaşıntı geçene kadar birkaç hafta devam edilmesi önerilmektedir.

**Eğer hastanın cildi yoğun olarak ekzematize ise, günde iki kez orta güçte topikal steroid uygulanımı yararlı olabilmektedir. Steroid uygulanımı skabisit tedavisi tamamlanıp, yıkandıktan sonra yapılması yararlı olmaktadır. Nadiren ekzematasyon çok ciddi olabilir ve kısa bir sistemik steroid tedavisi gerekmektedir.

Tedavi etkinliği: 2-4 hafta sonra kaşıntı azalmalı, yeni lezyon çıkmamalı (kontrol edilmesi gereken nokta)!

EK NOT:

· NEDİR?

Uyuz hastalığı (Skabies); kaşıntılı döküntülerle seyreden, insandan insana bulaşmanın da olabileceği, toplu yaşam alanlarında daha çok kış aylarında yaygın görülen parazitik bir hastalıktır.

· Hastalığın etkeni nedir? Uyuz, insan gözü ile fark edilemeyen mikroskobik bir eklem bacaklı olan Sarcoptes Scabiei var. Hominis’in neden olduğu yaygın bir parazitik hastalıktır.

· Hastalık kimlerde görülür? Kadın, erkek ayırımı yapmadan her iki cinste, tüm yaş gruplarında, tüm etnik gruplarda, tüm sosyoekonomik düzeylerde görülebilir. Ciddi salgınlar yapabilmesi nedeniyle özellikle bakım evleri, yurtlar gibi toplu yaşanan yerlerde ve sosyal düzeyi düşük topluluklarda daha sık görülür. Vücut savunma mekanizması iyi olmayan kişilerde ağır bir seyir gösterebilir.

· Hastalık bulaşıcı mıdır? Kişiden kişiye genellikle 15-20 dakikalık bir sürede bile yakın temasla (aynı yatakta yatma, ele ele tutuşma gibi) bulaşabilir.

· Hastalığın belirtileri nelerdir? Parazit kişiye geçtikten sonra ortalama 3-6 hafta gibi bir süreden sonra şikayet oluşturmaya başlar.

*Özellikle geceleri artan, sıcak banyo ve duş ile şiddetlenen kaşıntı en önemli klinik bulgusudur.

*El parmak araları, el bileğinin iç yüzü, koltuk altları, kulak arkaları, bel bölgesi, ayak bilekleri, ayaklar, kalçalar, kadınlarda meme uçları ve erkeklerde genital bölge kaşıntı ve lezyonların görülebileceği vücut bölgeleridir.

*En belirgin lezyonu parmaklar arasında dalgalı kirli bir çizgi halinde görülen, parazitin içinde yaşadığı, gri beyaz renkli, 1-10 mm uzunluğundaki tünel yapılarıdır. Bunun dışında deride küçük kabarıklıklar ve sertlikler, su toplamaları ve kepekli-kabuklu lezyonlar yapabilir.

· Çocuklar ve bebeklerde nerelerde görülür? Bebeklerde ve vücut savunma direnci düşük kişilerde saçlı deri ve yüzü de içerecek şekilde tüm vücutta tutulum gözlenebilir. Erişkin hastada nadir olmasına karşılık, bebeklerde el içi -ayak tabanı ve yüz tutulumu olabilir.

· Tedavi esnasında nelere dikkat edilmelidir? Tedavide değişik ilaçlar kullanılabilmekle birlikte, hangi ilaç kullanılırsa kullanılsın uyulması gereken bazı kurallar vardır. Yerel tedavi ajanları kullanıldığında ilacın tüm vücut bölgelerine uygulanmasına dikkat edilmelidir. Kullanılan çamaşır ve çarşafların 60 derecede yıkanması ve ütülenmesi gereklidir. Yıkanamayacak eşyaların ağzı bağlı olan bir poşet içerisinde ortalama üç gün saklanması yeterli olacaktır. Başarılı bir tedavi sonrasında dahi hastalık bulgularının 2-6 hafta kadar devam edebileceği unutulmamalıdır. Aynı yaşam ortamını paylaşan kişilerin eş zamanlı tedavi edilmeleri çok önemlidir.